Boer Jevgen (33) woelt met zijn hand door de berg korrels die sinds de dag ervoor in de opslag ligt. “Kijk, verse soja”, zegt hij liefkozend. Soja gold dit seizoen als het ideale gewas. In het voorjaar dreigde een nieuwe Russische inval bij de grens, vijftig kilometer verderop. “Toen we zaaiden, wisten we niet of we wel konden oogsten. Als de Russen komen, zijn we onze investering kwijt.”
Soja levert niet veel op, maar heeft in elk geval weinig bemesting en insecticide nodig. De oogst viel tegen, maar dat kwam vooral door het uitblijven van regen. “We vreesden de oorlog, maar watertekort bleek een groter probleem.” Nu, net vlak na de oogst, leveren de bonen niet veel op. In januari zal hij een poging doen zijn producten te slijten.
Jevgen was zelf vluchteling
De oorlog was niet nieuw voor Jevgen. In 2014, toen hij 23 jaar oud was, ontvluchtte hij de Oost-Oekraïense provincie Loehansk, zijn geboorteregio, waar het toen al oorlog was — zij het op kleinere schaal dan nu. “Ik moest alles achterlaten: m’n werk, m’n huis en m’n ouders.” Hij had werkervaring in de bouwsector, maar z’n vrienden overtuigden hem het in de landbouw te proberen. Zoals dat in Oekraïne gaat, pacht hij stukjes land van de bewoners. Daarop verbouwt hij zijn gewassen: mais, zonnebloemen en soja. Het afgelopen decennium groeide zijn bedrijf naar 120 hectare land rond het dorp Nedryhajliv. Na de invasie in februari 2022 reden Russische tanks al door de hoofdstraat. Gelukkig trokken ze zich terug.
Toch valt de oorlog de boeren zwaar. Het zaaien, planten, mesten en oogsten kwam dit seizoen vooral op Jevgens schouders terecht. Het merendeel van zijn vaste arbeidskrachten en seizoensarbeiders werd namelijk opgeroepen voor het leger: van z’n drie ‘traktoristen’ vecht er nu eentje in de grensregio; een ander zit het front in de Donbas. Dorpelingen zijn populair bij de rekrutering, weet Jevgen: zij zijn sterk, handig en weten vaak goed hoe ze met machines overweg moeten. “We verliezen onze werkkracht. Dat maakt de situatie moeilijk.” Om nog maar te zwijgen over het risico dat de boer zelf in het leger moet.
‘Gelukkig begrijpt iedereen dat er iemand over moet blijven om voedsel te produceren.’
Niet alleen boer, maar ook bakker
Sinds de invasie is Jevgen ook een spil in het lokale humanitaire werk. “Ik ben gelovig. Ik zie het als mijn taak niet alleen zaken te doen, maar ook mensen te helpen”, verklaart hij. Zo zette hij onlangs een bakkerij op. Het versgebakken brood deelt hij uit aan bewoners van de grensstreek. De nood is groot: werk is er niet, en veel huizen zijn verwoest. De meeste werknemers van de bakkerij zijn zelf vluchteling uit die streek. Door in de bakkerij aan de slag te gaan geeft de boer hen de mogelijkheid hun leven weer op te bouwen.
‘Omdat ik zelf vluchteling was, weet ik hoe het is om ergens anders opnieuw te beginnen met slechts één tas aan bezittingen.‘
Uitdaging in de techniek
Wat het boerenbedrijf betreft ligt de uitdaging in de techniek, denkt Jevgen. Zoals de meeste boeren in de omgeving bezit hij slechts een paar oude tractoren; in de oogsttijd huurt hij de benodigde machines en werkt hij met z’n eigen oude ploegen — wat met te weinig manschappen eigenlijk niet meer gaat. Hij laat een video zien van zijn traktorist die ergens midden op een veld het wiel van zijn ploeg repareert. “Dit is fysiek extreem zwaar werk. Als je dit niet gewend ben lukt je dit niet.” De oplossing ziet hij in krachtiger en modernere landbouwmachines, zodat hij efficiënter kan zaaien en oogsten met minder mensen. Dan kunnen ook vrouwen bijspringen, die vrijgesteld zijn van de dienstplicht. ‘M’n vrouw droomt ervan een combiner te besturen.’
Een krediet nemen om machines te kopen durft hij vanwege de oorlog niet aan. “Stel dat ik moet vluchten. Hoe betaal ik die lening dan af?” Hij kent collega-boeren die jaren kromliggen voor materieel dat buiten hun schuld, als gevolg van de oorlog, verwoest is. Tweedehands landbouwmachines uit Nederland zouden een uitkomst zijn: al zijn het afdankertjes, Oekraïners weten hoe ze techniek moeten repareren, denkt Jevgen. “Het zal ons prima lukken daarmee aan de slag te gaan.” De generator op zijn erf, die hem werd gedoneerd, wordt ook pragmatisch ingezet. Zodra de stroom uitvalt, houdt die ene aggregaat de pompen van de water-voorziening van complete dorp aan de gang. “Aan de winter wil ik eigenlijk nog niet denken. Laten we hopen dat het een milde winter wordt.”